Məktəblərdə yayılan təhlükəli oyun ölümlə nəticələnə bilər - AÇIQLAMA

Tarix: 7 Fevral 2025 14:34

"Son illərdə internetdə yayılan bəzi təhlükəli oyunlar, xüsusilə yeniyetmələr arasında ciddi problemlərə səbəb olmuşdur. Bu oyunlar şagirdləri zərərli davranışlara və hətta intihara təşviq edir. "Mavi Balina" oyunu 2015-ci ildən etibarən bir çox ölkədə yüzlərlə gəncin intiharına səbəb olmuşdur. Təkcə 2015-ci ilin noyabrından 2016-cı ilin aprelinə qədər Rusiyada 130 gəncin bu oyunun təsiri altında intihar etdiyi bildirilir. Bundan əlavə, 2017-ci ildə Hindistanda və Braziliyada bu cür oyunlarla bağlı intihar hallarının artdığı müşahidə olunub".

Bu sözləri Sonxeber.net-a təhsil eksperti Kamran Əsədov deyib.

O bildirib ki, beynəlxalq araşdırmalara görə, internetdə yayılan təhlükəli oyunlar və sosial mediada yayılan zərərli çağırışlar yeniyetmələrin psixologiyasına ciddi təsir edir. 2022-ci ildə Avropa İttifaqının Daxili İşlər və Təhlükəsizlik Komissiyasının hesabatına əsasən, 14-18 yaş arası yeniyetmələrin 37%-i internetdə zorakılıq, təhdid və psixoloji manipulyasiya ilə qarşılaşıb. Bu manipulyasiyalar arasında intihara çağırış edən oyunlar və "çətinlik çağırışları" (challenge-based games) da yer alır. ABŞ-ın Federal Təhqiqatlar Bürosunun (FBI) məlumatlarına əsasən, yeniyetmələrin 28%-i sosial şəbəkələrdə təhlükəli məzmunlarla qarşılaşır və bunların 11%-i özünü zədələmə və intiharla bağlı məzmunlardır.

"Bu cür halların qarşısını almaq üçün valideynlər, müəllimlər və cəmiyyət birgə tədbirlər görməlidir. Valideynlər övladlarının internet fəaliyyətini yaxından izləməli, onların hansı oyunları oynadıqlarını və kimlərlə ünsiyyətdə olduqlarını bilməlidirlər. Xüsusilə, valideynlər internetdə uşaqlar üçün təhlükəsiz məzmun filtrləri tətbiq edən proqramlardan istifadə etməlidir. Aparılan tədqiqatlara görə, valideyn nəzarət proqramlarından istifadə edən ailələrdə uşaqların zərərli məzmuna məruz qalma riski 60%-dən çox azalır.

Uşaqların davranışlarında qəfil dəyişikliklər, yuxusuzluq, tənhalıq və ya özünə qapanma kimi əlamətlər müşahidə edildikdə, dərhal müvafiq tədbirlər görülməlidir. Psixoloqların fikrincə, yeniyetmələrdə qəfil emosional dəyişikliklər, həddindən artıq aqressivlik və ya tam təcrid olunma halları varsa, bu, onların internetdə zərərli təsirlərə məruz qaldığını göstərə bilər. Bu hallarda valideynlər uşaqları ilə açıq dialoq qurmalı, onların nə ilə maraqlandığını və sosial mediada hansı məzmunları izlədiyini öyrənməlidirlər.

Azərbaycan qanunvericiliyində də uşaqların internetdəki zərərli məzmundan qorunması ilə bağlı müddəalar mövcuddur. "Uşaq hüquqları haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununun 22-ci maddəsinə əsasən, uşaqların zərərli informasiyadan qorunması təmin edilməlidir. Bu məqsədlə Nəqliyyat, Rabitə və Yüksək Texnologiyalar Nazirliyi yanında Elektron Təhlükəsizlik Mərkəzi fəaliyyət göstərir və zərərli məzmunlu saytların bloklanması üçün tədbirlər görür. Azərbaycan Cinayət Məcəlləsinin 125-ci maddəsinə əsasən, yeniyetmələri intihara təşviq etmək, onların psixologiyasına zərər vurmaq və təhlükəli oyunlar vasitəsilə zorakı məzmuna yönləndirmək cinayət məsuliyyəti yaradır".

Ekspert qeyd edib ki, dünya təcrübəsində də bu istiqamətdə müxtəlif tədbirlər həyata keçirilir. Məsələn, Türkiyədə "Təhlükəsiz İnternet Xidməti" tətbiq olunur ki, bu da valideynlərə uşaqlarının internet istifadəsini nəzarətdə saxlamağa imkan verir. Bundan əlavə, bəzi ölkələrdə məktəblərdə və ictimai yerlərdə internet filtrləmə sistemləri qurulur, uşaqların zərərli məzmuna çıxışı məhdudlaşdırılır. Almaniyada isə məktəblərdə uşaqların internet təhlükəsizliyi ilə bağlı xüsusi dərslər tədris olunur. Bu dərslərdə uşaqlara internetin riskləri, təhlükəli oyunlar və sosial mediada yayılan zərərli məzmunlar barədə məlumat verilir. Böyük Britaniyada "İnternet Təhlükəsizliyi Proqramı" çərçivəsində valideynlər və müəllimlər üçün xüsusi təlimlər keçirilir. ABŞ-da isə "Kibertəhlükəsizlik Maarifləndirmə Proqramı" vasitəsilə yeniyetmələrə internetdə qarşılaşa biləcəkləri təhlükələr haqqında praktiki biliklər verilir.

"Bəzi ölkələrdə internet provayderləri uşaqların təhlükəsizliyi üçün xüsusi tədbirlər həyata keçirir. Məsələn, Fransada internet provayderləri uşaqlar üçün xüsusi "Safe Mode" rejimi təqdim edir ki, bu da yalnız təhlükəsiz məzmunları açmağa imkan verir. Kanada və Avstraliyada isə valideynlərə uşaqların internetdə keçirdiyi vaxtı izləmək və məhdudlaşdırmaq üçün xüsusi alətlər təqdim edilir.

İnternetdə yayılan təhlükəli oyunlarla mübarizə üçün hüquq-mühafizə orqanları da aktiv fəaliyyət göstərməlidir. Məsələn, Rusiya 2017-ci ildə "Mavi Balina" oyununun yayılmasına qarşı genişmiqyaslı istintaq aparıb və oyunun yaradıcılarını cinayət məsuliyyətinə cəlb edib. Hindistanda hökumət bu tip oyunların ölkədə yayılmasını qadağan edən sərt qanunlar qəbul edib və internet provayderlərinə zərərli məzmunu dərhal bloklamaq səlahiyyəti verib.

Nəticə etibarilə, şagirdləri internetdəki təhlükəli oyunların təsirindən qorumaq üçün valideyn nəzarəti, qanunvericilik tədbirləri və cəmiyyətin maarifləndirilməsi vacibdir. Uşaqların internetdə təhlükəsizliyini təmin etmək üçün həm fərdi, həm də institusional səviyyədə tədbirlər görülməlidir. Valideynlər uşaqlarına internetdə təhlükəsiz davranış qaydalarını öyrətməli, müəllimlər şagirdlərin onlayn fəaliyyətlərinə diqqət yetirməli, hökumət və internet provayderləri isə təhlükəli məzmunları bloklamaq üçün daha təsirli mexanizmlər tətbiq etməlidir. Məktəblərdə internet təhlükəsizliyi mövzusunda mühazirələr təşkil olunmalı və yeniyetmələrə təhlükəli oyunların psixoloji manipulyasiya üsulları haqqında maarifləndirici təlimlər keçirilməlidir. Yalnız bu tədbirlərin birgə həyata keçirilməsi nəticəsində şagirdlər internetdə daha təhlükəsiz bir mühitdə fəaliyyət göstərə bilərlər".

Qeyd edək ki, ötən gün Bakı şəhəri 210 nömrəli tam orta məktəbdə oxuyan şagirdə üzərində bir oyunun loqosu əks olunan və mobil nömrə yazılan kağızlar verilib. Bu yaxınlarda isə Yardımlıda 15 yaşlı Ələkbər Rafiq oğlu Şükürlü də oyun qurbanı olduğu ehtimal edilir. Bu kimi oyunlarla bağlı DİN-dən bildirilib ki, 

Məktəblilərə paylanan qrafalı vərəqə internet platformalarında onlayn şəbəkə oyunlarında komanda formalaşdırmaq məqsədilə təşkil olunub:

"Valideynlərə tövsiyə edirik, övladlarının internetdə maraqlandıqları şəbəkə oyunlarına diqqətlə yanaşsınlar, onların hansısa ictimai təhlükəli əməllərə sövq edilmə riski var. Valideynlər bilməlidir ki, internet təkcə faydalı informasiya aləti deyil, həm də kiber təhlükə, risk və təhdidlərin mövcud olduğu qlobal məkandır. İnternet resurslarında istənilən yalanın həqiqət formasında təbliğatı azyaşlıları naməlum şifrəli, təhlükəli "əmr"lərin icraçısına çevirməsi ehtimalı var. Heç bir valideyn düşünməsin ki, "mənim övladım bunu etməz". Uşaqlara nəzarət dövrün əsas qaydası yox, tələbidir. Bu, təkcə məktəbin, müəllimin işi yox, cəmiyyətin hər bir üzvünün qayğısı və məsuliyyəti olmalıdır".

Aysel Əkbər